کتاب فرمانروایی خاندان بویه

خاندان بویه یا چنان که در غالب منابع آمده است آل بویه در مهم ترین دوره سیاسی و فرهنگی ایران عصر اسلامی برآمدند و خود در ایجاد یا بسط وجوهی از شیوه های ملکداری و فرهنگ سیاسی و دستگاه اداری و تحولات اجتماعی و البته حمایت از اهل ادب و دانش نقش و تأثیری مهم داشتند. از سوی دیگر هر چه طبقه اول فرمانروایان بویه ای با هم متحد و یکدل بودند و به همین سبب توانستند بر قسمت اعظم ایران قدیم مستولی شوند و تا میانه های بین النهرین پیش روند و حتی یک وقت طمع در مصر ببندند و در مکه و مدینه به نام آنها خطبه کنند طبقات بعدی آنها راه جدایی و کشمکش پیمودند گرچه پیش از آنها طاهریان و صفاریان و سامانیان و بعضی خاندان های کوچک کهن در صفحات شرق و شمال شرقی ایران حکومت های مستقل و نیمه مستقل داشتند و مورخان درباره برخی رقابتها و کشمکشهای درون خاندانی آنها هم سخن رانده اند اما هیچ یک جز علویان شمال ایران در جدال های خاندانی و قتل های سیاسی به پای آل بویه نمیرسند با این همه اینان نخستین فرمانروایان ایرانی بودند که هیبت و قدرت ظاهری و معنوی خلافت عباسی را که امیر الامرایان بغداد تا حدی فرو ریخته بودند یکباره بر باد دادند و خلیفگان را آشکارا بازیچه خود ساختند. گرچه وصف ماجراهایی که به تأسیس نخستین حکومت بویه ای در فارس و آنگاه به تسخیر بخش اعظم سرزمین ماد قدیم و بغداد و عراق و پیکار با حاکمان اطراف این متصرفات وسیع از سامانیان در شرق و زیاریان در شمال تا حمدانیان در غرب انجامید جذاب و خواندنی است اما آنچه درباره جزئیات کشاکشهای خاندانی و بیرون خاندانی پسران بویه در منابع ما و در کتاب حاضر آمده است، شاید تا اندازه ای....

 او از پدرش و او از علی بن حسان الانباری کاتب نقل کرده اند که علی بن حسان گفت معز الدوله مرا مأمور کرد خانه ای در شهرکی در دیلمان بنا کنم، و همچنین از من خواست در آنجا به جستجوی مردی دیلمی به نام ابوالحسین بن شیر کوه برخیزم و چون او را بیابم، سخت محترمش شمارم و سلام امیر را بدو رسانم و از زبان امیر او را بگویم که من کودک بودم که تو و پدرم به دیلمان خواب او را به مفسری بردید. چون خردسال بودم از آن چیزی به یادم نمانده است؛ اکنون آن را بازگوی». علی بن

حسان گفت به دیلمان آن مرد را یافتم و درخواست امیر را باز گفتم. او گفت: «میان من و بویه دوستی راسخ بود و این خانه من و در کنار آن خانه اوست. روزی بویه مرا گفت خوابی دیده که از آن شگفت زده و هراسناک شده است..... چند ماه بعد.... مردی که از آنجا می گذشت آگهی میداد که خوابگزار و منجم است. بویه را متوجه او کردم و برخاستم و به خانه اش آوردم بویه او را گفت شبی در خواب چنین دیدم.... خوابگزار گفت آن را تعبیر میکنم بدان شرط که لااقل هزار درهم مرا بدهی.... سرانجام بزرگترین ماهی را که صید کرده بودیم به او دادیم و او هم پذیرفت..... چند سال گذشت و آن حادثه را فراموش کردم تا آنکه بویه به خراسان رفت و خبر رسید که علی پسر بویه بر آرجان و آنگاه فارس استیلا یافته است. او برای خویشانش در اینجا مال و هدایا میفرستاد و یک بار فرستاده ای از سوی او بیامد و مرا بخواست و با خود نزد علی بویه برد و من از شوکت و ملکتش در شگفت شدم... آنگاه امیر مرا به خلوت

بخواند و گفت تا آن خواب را بازگویم. سپس ده هزار دینار به من داد و گفت این

بهای آن ماهی است که به آن خوابگزار دادی.... نیز از من خواست همانجا نزد او بمانم

ولی نپذیرفتم و او مرا بسیار مال دیگر داد و بازگشتم علی بن حسان گفت چون نزد معز الدوله بازگشتم آن داستان به او بازگفتم.

در گزارش ابن الاثیر نام آن مرد شهریار پسر رستم دیلمی است. ۲ همان حکایت سابق در اینجا هم آمده است.

آل بویه خاندانی ایرانی و شیعی بودند که بر دستگاه خلافت عباسی سیطره کلی یافتند و عصر آنان از درخشان ترین ادوار فرهنگی قلمرو شرقی اسلام است.

کتاب حاضر پژوهشی است درباره این خاندان و دوره فرمانروایی آنان مؤلف پس از اشاره به خاستگاه و نسب یولیان به ذکر احوال فرمانروایان بوئی و شیوه ملک داری آنها پرداخته و وزارت و دیوانسالاری را در عهد ایشان بر رسیده است. القاب و عناوین سکه ها، اقطاعات و دیگر منابع درآمد. آل بویه، تحولات اجتماعی و کشاکشهای مذهبی و نیز وضع دانش و ادب در قلمرو یولیان از دیگر موضوعات مهم این کتاب است.