کتاب سیر طنز در ادبیات ترکی آذربایجانی 1

درآمدی بر سیر تحول و تطور طنز در زبان ترکی آذربایجانی

طنز در ادبیات فارسی در ادبیات کلاسیک فارسی طنز در میان آثار نویسندگان دوره های مختلف به اشکال گوناگون وجود داشت. درصدر این افراد عبید زاکانی پدر طنز در ادبیات فارسی است. عطار نیشابوری نیز در الهی نامه رگه ها و جنبه هایی از طنز را به نمایش می گذارد. با ظهور مشروطیت و ایجاد فضای نسبتا باز مطبوعاتی طنز بندهای تفریح های افراطی و سطحی را گسست و به عنوان نوع ادبی بسیار جدی توجه بسیاری از نویسندگان و شعرای بزرگ را به خود جلب کرد. میرزا آقاخان کرمانی از آن جمله طنزپردازانی است که در راه هدفش جان باخت. علی اکبر دهخدا سید اشرف الدین قزوینی (نسیم شمال) میرزاده عشقی و زین العابدین مراغه ای از پیشگامان طنز در ادبیات فارسی در دوران انقلاب مشروطه بودند. در نسل های بعدی محمدعلی جمالزاده صادق هدایت بهرام صادقی منوچهر صفا و ایرج پزشکزاد نویسندگانی بودند که طنز را در برنامه کارشان جدی گرفتند. از طنزپردازان به نام معاصر ایران میتوان عمران صالحی منوچهر احترامی کیومرث صابری فومنی (گل آقا) و ابوالقاسم حالت را نام برد. در ادبیات کلاسیک فارسی طنز چه به صورت شعر و چه به صورت نثر به شکل قطعات کوتاهی در دست است و فقط در سالیان اخیر و بعد از رواج رمان نویسی است که داستان های بلند مبتنی بر طنز پدید آمده است. آثار طنزنویس معروف ایرج پزشکزاد و برخی از آثار صادق هدایت از این رسته است. عبید زاکانی بزرگترین و شاید تنها طنزنویس در ادبیات کلاسیک فارسی است که طنزهای به جا مانده از عبید در هر دو شکل نظم و نثر قابل مشاهده است. کتاب طنز «چرند و پرند» نیز یادگار طنزنویس بزرگ معاصر شادروان علی اکبر دهخدا است. از آنجایی که طنز و هجو معمولا به هم در آمیخته است برخی از قطعات ایرج میرزا را هم میتوان طنز به شمار آورد. طنز در ادبیات ترکی آذربایجانی طنز در ادبیات شفاهی و مکتوب آذربایجان انواع مختلفی دارد که از آن میان می توان به عبارات طنز اصطلاحات و ضرب المثل ها کنایات لطیفه ها قصه های طنز بایاتی های طنز تمثیل هجو بحر طویل میخانا حربه ـ زوربا (رجزخوانی ادبی) مضحکه تازیانه نقیضه نویسی نثر فکاهه منظومه ها و رمان های طنز و... اشاره کرد. انواع ادبی فوق دفعتا ایجاد نشده اند بلکه به شکل تدریجی و همسویی با طرز زندگی توده های مردم تدریجا ریش هدار شده و صاحب شاخ و برگ شده اند. لیکن بی آنکه ربطی به ادوار تاریخی پیدایش آن ها داشته باشند خصوصیتی واحد در تمام آنها به چشم می خورد که عنصر «خنده» است. خنده در اشکال ضعیف و قوی در تمام ژانرهای طنز با مضامین کمیک و فکاهی وجود دارد. بعضی از ادبای آذربایجان با تلاش برای تعیین منابع فکری- هنری طنز و ریشه های تاریخی آن در عین حال که به حق به عواملی مانند سنت های شعر کلاسیک ترقی و تداوم زندگی اجتماعی فزونی استثمار و رواج بدطینتی در جامعه و زندگی معاصر ارتباط با فرهنگ و تمدن روسیه و غیره در پیدایش طنز اشاره میکنند انواع مختلف طنز ادبیات شفاهی و فولکلور که یکی از اساسی ترین سرچشمه های طنز است را فراموش می کنند یا آن چنان که شایسته است به آن بها نمی دهند. ادبیات طنز آذربایجان در کلی ترین دسته بندی به دو دسته عمده قابل تقسیم است ادبیات شفاهی ادبیات مکتوب در هر دو ژانر آثار قابل توجهی از طنز وجود دارد. به عبارت بهتر طنز ترکی را می توان به دو گروه طنز مردمی و طنز ادبی تقسیم بندی کرد که در ادبیات ترکی این دو به شدت به هم وابسته هستند و حتی به جرأت میتوان گفت یکی از اصلی ترین عوامل پیدایش طنز فاخر و مکتوب آذربایجان ادبیات شفاهی و فولکلور ترکی است.