کتاب روشنفکران و دولت در ایران شیرازه کتاب ما

شش ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی که به سرنگونی شاه و استقرار

جمهوری اسلامی انجامید شماری از روشنفکران میزگردی تشکیل دادند تا به ارزیایی میزان نقش آفرینی خود در این واقعه بپردازند. نظریه هایی که در این میزگرد مطرح شد و سپس در نشریه هفتگی کتاب جمعه به سردبیری شاعر و منتقد مشهور احمد شاملو، منتشر گردید بیشتر متعلق به نویسندگان و مقاله نویسان بود اگرچه فریدون آدمیت نیز که در آن جلسه حضور داشت بیشتر به عنوان یک تاریخ اندیشه شناس شناخته میشد. این روشنفکران همگی عرفی مسلک با تمایلات آزادیخواهانه و از لحاظ سیاسی متمایل به چپ بودند. دو پرسش به طور مشخص نظر آنان را به خود جلب کرده بود اول اینکه آیا روشنفکران مستقیم یا غیر مستقیم، سهمی در شکل گیری انقلاب داشتند و دوم اینکه اگر چنین بود مشارکت آنان به چه میزان باعث آگاهی مردم از ماهیت و اهمیت این قیام شد؟ تعریف آنان از روشنفکر»، که همگی بر سر آن توافق داشتند این بود که روشنفکر فردی است آگاه از مسائل اجتماعی

 به قول به آذین روشنفکر، رهبر معنوی جامعه محسوب می شد و می بایستی به سرنوشت مردم، به ویژه نسل های جوان تر، توجه داشته باشد. روشنفکر تشبیه شده بود به راه گشایی که با آگاهی بر ضرورت تاریخی دامنه اختیار انسان را فراخ تر کند. بدین ترتیب او ناچار بود احساس مسئولیت کند و بکوشد ایده های جدیدی بیابد که بتواند با کمک آنها جامعه را از وضعیت رکود بیرون کشد. بازسازی آینده جامعه به روشنفکر وابسته است، و بنابراین او حتماً می بایستی خود را از شر یأس و نومیدی خلاص کند. لذا بسیاری از مقالات این زمان شامل دستور العمل هایی شدند که روشنفکر باید به آنها عمل می کرد. تمام انتظاراتی که از روشنفکر میرفت مبنی بر اینکه امید خویش را باز یابد و مجدداً به جامعه بپیوندد و در برابر وقایع موضع گیری نماید، از دو جنبه مهم بود یکی اینکه خود این انتظارات به منزله نوعی چالش در برابر صاحبان قدرت محسوب میشد زیرا این آنها بودند که با اعمال شان احساس ناامیدی را به جامعه تحمیل کرده بودند. بنابراین کسانی که همچنان در وضعیت نومیدی و یأس گذشته خود باقی مانده، بر آن پای می فشردند و از پذیرش هرگونه نقشی در وضعیت جدید جامعه سرباز می زدند، مورد انتقاد قرار میگرفتند و به خیانت متهم می شدند و بنابراین بدبینی آنان به بینشی زهر آلوده تشبیه می شد که نمی گذاشت انسان از آن حالت رخوت در آید نیرویی تازه بیابد و تصمیمی جدید اتخاذ کند جنبه دوم که شاید مهمتر هم بود این بود که عباراتی از این نوع در مورد انتظاراتی که مردم از روشنفکران داشتند،

کتاب روشنفکران و دولت روایت تغییری مهم و اساسی است در اندیشه روشنفکران ایران در فاصله سال های معه ۱۳۲۰ تا سال هایی که به انقلاب ۱۳۵۷ انجامیدند اینکه کدام عوامل در این تغییر مؤثر بوده اند، چگونگی این تغییر و نتایج آن بر فضای فکری و سیاسی کشور در این کتاب با رجوع به نوشته هایی بررسی شده اند که در سال های اخیر کمتر مورد توجه تاریخ نگاران قرار گرفته بودند. حاصل کار تصویری است که هم از پویایی و تغییر پذیری تفکر روشنفکری ایران در این سه دهه حکایت می کند و هم از وجود جریانی قوی در طبق روشنفکری ایران که ابعاد آن را نمی توان آنچنان که معمول است فقط با مطالعه آراء و عقاید تعداد معدودی از روشنفکران که در زمره مشهورترین ها به شمار می آیند به درستی دریافت