کتاب اسرار تصویرسازی ذهنی صفحه شطرنج و محاسبه واریانت ها

استاد‌بزرگ کنستانتین چرنیشوف که مدت‌ها به کار مربیگری و آموزش نوجوانان شطرنج روسیه اشتغال دارد، به اهمیت و نقش «تصویرسازی صحنه نبرد» در قدرت محاسبه و ارتباط مستقیم آن با موضوع بسیار مهم تنگی وقت و خستگی پشت میز پی‌برده و با تدوین شیوه‌نامه‌ی آموزشی خود راهی مناسب و سریع برای تقویت قوای ذهنی شطرنجباز در ارزیابی و تحلیل ذهنی شاخه‌ها یافته است. حدود 80 سال پیش بنجامین مارکوویچ بلومنفلد، شطرنجباز معروف روس (لیتوانی) که حریف نیرومندی در برابر چیگورین، نیمزوویچ، اشپیلمان، کان، نوسکو بروفسکی، سالو، آلخین، باتوینیک، کاسپارین و کارو بود درباره‌‌ی نقش و اهمیت مهارت‌های ذهنی نیز چنین گفته است:

تئوریسین‌های شطرنج تلاش و تمرکز بیشتری بر مقوله‌ی «گشایش» داشته‌اند. واضح است که دانش گشایشی در کیفیت بازی نقش مهمی دارد اما قطعا عنصر تعیین‌کننده و حیاتی نیست و حذف نقصان‌های موجود در فرآیند فکر کردن شطرنجباز اگر مهمتر از دانش گشایشی وی نباشد، قطعا کمتر از آن نیست!
در جریان بررسی یک شاخه بلند، بعد از اجرای هر حرکت، پوزیسیون جدیدی ایجاد می‌شود که فاصله‌ی بیشتری با واقعیت موجود روی صحنه‌ی نبرد دارد و همین سبب درک ما نسبت به آن ضعیف‌تر و ضعیف‌تر می‌شود. حتی بازیکنی که دارای قوه‌ی تجسم نیرومند است و کاملا مطمئن است که می‌تواند تصویر صحیح و بدون اشکال پوزیسیون در ذهن خود ایجاد کند، نمی‌تواند مطمئن باشد که ارزیابی او از پوزیسیون ذهنی‌اش درست بوده است.
این اتفاق ممکن است برای هر بازیکنی پیش آید و بعد از محاسبه‌ی صحیح شاخه، همچنان متوجه مفید بودن شاخه نمی‌شود. با توجه به تجربیات شخصی خود در این زمینه، به نظرم عدم قطعیت ناشی از ناکافی بودن شفافیت تصویری است که در ذهن ایجاد شده است. در حقیقت «تصویرسازی ذهنی» بخش فرآیند فکر کردن شطرنجباز است و هرچه این تصویر ذهنی، واضح‌تر و روشن‌تر باشد، تفکر او دقیق‌ تر و ساده‌تر عمل می‌کند و قطعا نتیجه بخش‌تر است.

در مورد شاخه‌های طولانی خطر دیگری هم وجود دارد:
از آن جایی که بعد از هر حرکت ذهنی انتخابی، تصویر ذهنی پوزیسیون ناشی از آن باید اصلاح شود و تا رسیدن به انتهای شاخه این فرآیند ادامه یابد، بنابراین ذهن به تدریج خسته خواهد شد و این خستگی بعدا تاثیر خود را در نتیجه‌ی بازی خواهد گذاشت.

هر شطرنجباز حرفه‌ای به نقش تصویرسازی ذهنی و خطراتی که به ناچار در جریان محاسبه‌ی شاخه‌ها در آن نهفته است باید آگاه باشد و با توجه به میزان توانایی تصویرسازی ذهنی (توان دید شطرنجی خود) تصمیمات مقتضی را در جریان بازی اتخاذ کند.

منبع: ناشر کتاب

در سال ۱۸۸۴ بینه روانشناس معروف فرانسوی به سؤال مهم شیوه ی عملکرد حافظه ی انسان علاقه مند شد. او به کمک تعدادی از شطرنجبازان مشهور و عضو کافه ی معروف روژانس پاریس تحقیقی بر روی شیوه ی عملکرد ذهن شطرنجبازان انجام داد. بینه اطلاعات سودمندی در مورد مکانیسم تفکر شطرنجبازان
در جریان بازی چشم بسته به دست آورد. نتایج او عجیب و باور نکردنی بود حافظه ی شطرنجبازان مکانیکی نیست جابه جایی پیاده ها و سوارها در صفحه ی شطرنج به خانه های سیاه و سفید محدود نمیشود. در دنیای ترکیبها و مانورهای استراتژیک حرکات خلاق منحصر به فرد و حیرت انگیز که گاه در ماورای دنیای شطرنج قرار دارند. مشهور است که یک بار میخائیل تال در حالی که احساس میکرد تاکتیک مهمی را یافته است ناگهان شعر کودکانه ای را به خاطر آورد و زمزمه کرد «آه بیرون کشیدن اسب آبی از باتلاق کار ساده ای نیست شگفت آور است با نگاه به وضعیت ترکیب غیر منتظره ای دیده میشود در بیشتر موارد شطرنجبازان در حالی که افکار هزارتوی ویژه ی آنان در وضعیت ایدئال خود باشد در جریان اندیشیدن گویی آهنگ می نوازند. در چنین لحظه ای شطرنجباز هیچ چیز به جز حرکات مرموز مهره های سیاه و سفید را نمی بیند. مثلاً الکساندر آلخین در چنین لحظات ویژه ای در حالی که نگاه خونسردانه ای به همسر خود. داشت او را نمی شناخت به نظر آلفرد بینه اگر امکان نظر انداختن به داخل مغز شطرنجباز وجود داشت در آنجا دنیایی از احساس خلاقیت ایده، هیجان شور و شوق جوش و خروش بی پایان آگاهی و هوش را مشاهده می کردیم. البته این تنها تصویری خیالی و انتزاعی از آن است.

استاد بزرگ کنستانتین چرنیشوف که مدت ها به کار مربیگری و آموزش نوجوانان شطرنج روسیه اشتغال دارد به اهمیت و نقش اتصویر سازی صحنه ی نبرده در قدرت محاسبه و ارتباط مستقیم آن با موضوع بسیار مهم تنگی وقت و خستگی پشت میز پی برده و با تدوین شیوه نامه ی آموزشی خود راهی مناسب و سريع برای تقویت قوای ذهنی شطرنجباز در ارزیابی و تحلیل ذهنی شاخه ها یافته است. حدود ۸۰ سال پیش بنجامین مارکوویچ بلو منقلب شطرنجباز معروف روس (لیتوانی) که حریف نیرومندی در برابر چیگورین نیمزوريج، اشيلمان، كان نوسکوبروفسكي سالو الخين با توینیک کامپارین و کارو بود درباره ی نقش و اهمیت مهارت های ذهنی نیز چنین گفته است.
تئوریسینهای شطرنج تلاش و تمرکز بیشتری بر مقوله ی گشایش داشته اند. واضح است که دانش گشایشی در کیفیت بازی نقش مهمی دارد اما قطعا عنصر تعیین کننده و حیاتی نیست و حذف نقصانهای موجود در فرآیند فکر کردن شطرنجباز اگر مهم تر از دانش گشایشی وی نباشد، قطعاً کمتر از آن نیست!
در جریان بررسی یک شاخه ی بلند بعد از اجرای هر حرکت پوزیسیون جدیدی ایجاد می شود. که فاصله ی بیشتری با واقعیت موجود روی صحنه نبرد دارد و به همین سبب درک ما نسبت به آن ضعیف تر و ضعیف تر میشود. حتی بازیکنی که دارای قومی تجسم نیرومند است و کاملا مطمش است که می تواند تصویر صحیح و بدون اشکال پوزیسیون در ذهن خود ایجاد کند، نمی تواند مطمئن باشد که ارزیابی او از پوزیسیون ذهنی اش درست بوده است.
این اتفاق ممکن است برای هر بازیکنی پیش آید و بعد از محاسبه ی صحیح شاخه، کماکان متوجه مفید بودن شاخه نمیشود با توجه به تجربیات شخصی خود در این زمینه به نظرم این عدم قطعیت ناشی از ناکافی بودن شفافیت تصویری است که در ذهن ایجاد شده است. در حقیقت تصویرسازی ذهنی بخشی از فرایند فکر کردن شطرنجباز است و هر چه این تصویر ذهنی واضح تر و روشن تر باشد. تفکر او دقیق تر و ساده تر عمل میکند و قطعا نتیجه بخش تر است. در مورد شاخه های طولانی خطر دیگری هم وجود دارد. از آنجایی که بعد از هر حرکت ذهنی انتخابی تصویر ذهنی پوزیسیون ناشی از آن باید اصلاح شود. و تا رسیدن به انتهای شاخه این فرآیند ادامه یابد بنابراین ذهن به تدریج خسته خواهد شد و این خستگی بعدا تأثیر خود را در نتیجه ی بازی خواهد گذاشت. هر شطرنجباز حرفه ای به نقش تصویر سازی ذهنی و خطراتی که به ناچار در جریان محاسبه ی شاخه ها در آن نهفته است باید آگاه باشد و با توجه به میزان توانایی تصویر سازی ذهنی خویش توان دید. شطرنجی خود تصمیمات مقتضی را در جریان بازی اتخاذ کند.