کتاب بندهش

کتابی که ترجمه آن را از نظر میگذرانید بندهش نام دارد که تلفظ پارسی میانه آن Bun-dahisn است. این نامواژه از دو جزء Bun به معنای بن و آغاز و dahisn برابر واژه دهش در فارسی به معنای آفرینش ترکیب شده است و در مجموع به معنای آفرینش آغازین است.
اما مطالب کتاب به هیچ روی به مسأله آفرینش محدود نمیگردد و بخش عمده ای از آن به مسائل پایان جهان مربوط است حتی در آن سخن از پیشگوئی ها در میان است. محتملاً ، گزیدن چنین نامی برای این کتاب با مطالب سر آغاز آن پیوند دارد، آنجا که دو بار از ترکیب بندهش سخن می رود و ما آن را در این ترجمه آفرینش آغازین» آوردیم. تا وادیا، بنا به ترجمه س نجم آبادی، بندهش را آفرینش بنیادی ترجمه می کند. امکان چنین ترجمه ای وجود دارد و سخت مناسب مطالب کتاب است؛ اما نویسنده کتاب چنانچه یاد شد، در آغاز سخن خود واژه را به معنای آفرینش آغازین گرفته و گفته است: زند آگاهی... درباره چگونگی آفریدگان مادی از بندهش تا فرجام است. در اینجا مناسب ترین معنا در مقابل فرجام همان آفرینش آغازین است. این احتمال هم رفته است که نام اصلی کتاب زند آگاهی باشد، که در آغاز کتاب هم بدان اشارتی شده است. زند از واژه اوستائی zantay به معنای شناخت، آمده است

زیرا یکی را به کوه شاید داشتن و یکی را به دشت و باشد که یک کوهانه و دوکوهانه (گوید) چهارم، گاو شانزده سرده است سپید خشین و سرخ و زرد و سیاه، پیسه و گوزن و گاومیش و اشترگا و پلنگ و گاوماهی و خوشان گاو ۲ (۴)، پرگاو ، غژگاو ۳۰ (۴) و دیگر انواع گاو پنجم، اسب شش سرده است تازی و پارسی و استر و خر و گور و اسب آبی و دیگر انواع اسب ششم سگ ده سرده است: سگ گله که شبان است خانه بان ۲۲ که نگهبان خانه است و و هونزگ که سگ شکاری است و ببر ۳۵ ۲۶ ۹۶
آبی که سگ آبی خوانند و روباه و رسپو که راسو خوانند، و ژوژه و او دره و مشکان به سران ۳۸ که از آنها دو سرده آمخته به سوراخ اند چون روباه و راسو؛ و پیشه آمخته چون او دره و (آن) که خار به پشت دارد (که) ژوژه است. هفتم، سهوگ که خرگوش است پنج سرده دو سرده دو دندانه یک سرده یک دندانه؟)، یکی سوراخ زی یکی بیشه زی هشتم راسو هشت سرده سمور و سیاه سمور و سنجاب و.... و خز و قاقم و قاقم سپید و دیگر انواع راسو نهم موش هشت سرده یکی آن که به موش بودن آشنا است؛ یکی مشک نافه آن که برای از میان بردن گند است؛ (یکی) بیش موش که بیش خورد؛ (یکی) موش سیاهی است که دشمن گرزه است به دریا بار بیشتر است؛ و دیگر انواع موش. دهم، مرغان یکصدوده سرده: سیزده سرده ایشان چون سیمرغ، گرشفت، آلوه ، کرکس که دالمن خوانند، کلاغ، پش"، خروس (که) پرودرش خوانند، و کلنگ است. یازدهم شبکور از ایشان دو تایند (که) شیر دارند به پستان بچه را غذا دهند: سیمرغ و شبکور چنین گوید که شبکور به (همانندی) سه سرده آفریده شده است سگ، مرغ و موش شکل؛ زیرا چون مرغ پرواز کند، و هر دو دندان او چون سگ است و سوراخ زی است چون موش. او این یکصد و ده سرده مرغان را به هشت گونه بیافرید و ایشان را آنگونه بپراکند که مردی چون تخم پراگند آن تخم را بزرگ و میانه و کوچک در انگشت بر زمین هلد. دوازدهم، ماهی آفریده شد ده سرده نخست ماهی ارز و آرزوکا و مرزوکا و دیگران که نام ایشان در ۹۷ اوستا است. پس از هر سرده ای سرده در سرده ای ۲۵ جدا شد تا به حد دویست و شصت و دو سرده سگ را گوید که از ستاره پایه است که از آن ناحیت ستاره هفتورنگ است و او را برای پاسبانی گوسفندان به فاصله یوجیستی از مردمان فراز آفرید، چونان آمیزه ای از جانوران و مردمان از آن روی سگ خوانده شود که سه یک او از مردمان است. او را چابک و خویش موزه و خویش جامه و بی خواب و کوشا و بیدار و چهارده دندان و تیز دندان و رمه سالار آفرید زیرا آن رمه ای از گوسفندان دیرتر پاید که با آن سگی بود. بدان پر بیم ترین (گاه) که شیر و بدان کم (بیم ترین گاه) که شغال...

بندهش در فارسی میانه بندهشن به معنای اصل آفرینش) یکی از مهم ترین متون دینی - تاریخی زرتشتی به خط و زبان پهلوی [است]

دکتر یحیی ماهیار نوایی دانشنامه اسلام، جلد (۴)

گزارش فارسی دکتر بهار ... ترجمه بندهش ... از بیشترین دقت دانشی و نکته سنجی پژوهشی برخوردار است..... وی از ستیز با این صخره های رام نگشتنی، پیروز برآمده و با سرافرازی بر این ستیغ استوار و چکاد سرکش ایستاده است. دکتر جلیل دوستخواه ماهنامه کلک شهریور ۱۳۷۳ (شماره (۵۴)

در سراسر سالهایی که بهار را میشناختم و افتخار شاگردی وی را داشتم، استاد در کار پژوهش ترجمه بندهش بود تا آن را در سال ۱۳۶۹ انتشارات توس منتشر کرد. با آن که تا پایان عمر همواره در صدد تصحیح و بهبود کارهای علمی خود بود، هرگز ترجمه بندهش را از نظر نینداخت و آن را می پسندید.... دکتر کتایون مزداپور از متن چاپ شده ای درباره زندگی و آثار استاد مهر