کتاب آشنایی با تاریخ ایران

عبدالحسین زرین کوب

عبدالحسین زرین‌کوب، ادیب، منتقد و تاریخ‌نگار معاصر و برجسنه‌ی ایرانی است. او در 27 اسفند سال 1301 در شهر بروجرد متولد شد. دکتر زرین‌کوب در خانوده‌ای متدین و شیفته‌ی علم پرورش یافت. پدر او، عبدالکریم زرین‌کوب به علم اندوزی توجه ویژه‌ای داشت و او را ترغیب کرد تا در کنار تحصیلات دوره‌ی متوسطه، دروس دینی و حوزوی را در «حوزه علميه بحر العلوم» فرا بگیرد. در همین دوران بود که دکتر زرین‌کوب به رشته‌های فلسفه، ادبیات و شعر علاقمند شد. در آن سال‌ها کتاب‌های اندکی با مضمون فلسفه‌، تاریخ و ادبیات به زبان فارسی وجود داشت اما با این وجود او از تمام منابع موجود استفاده می‌کرد و کمتر کتابی در این حوزه وجود داشت که دکتر زرین‌کوب آن را نخوانده باشد. او به دنبال تعطیلی مدارس در زادگاه خود برای ادامه تحصیل به شهر تهران رفت و در سال 1319 تحصیلات دبیرستان را به پایان رساند.

عبدالحسین زرین کوب در سال‌های تحصیل خود در تهران از بزرگانی نظیر شیخ ابوالحسن شعرانی دروس فلسفه و منطق آموخت. او در همین دوران با اندیشه‌های فلسفی غرب آشنا شد و به مباحث تصوف علاقه پیدا کرد.

دکتر زرین‌کوب یکی از برجسته‌ترین نویسندگان ایرانی است. او نبوغ و توانایی‌های خود را در آزمون‌های ورودی دانشگاه به همگان اثبات کرده بود. دکتر زرین‌کوب برای ادامه‌ی تحصیل، در امتحان ورودی رشته ادبیات شرکت کرد و در میان تمام دانش آموزان این رشته رتبه‌ی دوم را کسب کرد. در سال 1320 نیز در آزمون ورودی رشته‌ی حقوق شرکت نمود و رتبه‌ی اول را به دست آورد اما آن را به دلایلی نامعلوم را رها کرد. او به مدت 4 سال در شهرهای بروجرد و خرم آباد به تدریس علوم مختلف پرداخت.اما عشق به ادامه‌ی تحصیل بار دیگر او را به تهران کشاند. دکتر زرین کوب در سال 1324 مجددا در آزمون ورودی دانشگاه شرکت کرد و اینبار هم رتبه‌ی اول را به خود اختصاص داد و در رشته‌ی ادبیات دانشگاه تهران پذیرفته شد. او تحصیلات دوره‌ی لیسانس را در سال 1327 به پایان رساند و مدرک دکترای خود را در سال 1334 از دانشگاه تهران اخذ نمود. او در سال 1335 با سمت دانشیاری در دانشگاه تهران مشغول به کار شد. تاریخ تصوف، تاریخ ادیان از جمله دروسی بود که او مسئولیت تدریس آنها را بر عهده داشت. دکتر زرین‌کوب در کنار تدریس در دانشکده‌های ادبیات و الهیات دانشگاه تهران، به مدت دو سال در دانشگاه‌های آکسفورد، سوربن، کالیفرنیا و پرینستون به تدریس پرداخت.

دکتر زرین کوب در سال 1332 با دکتر قمر آریان هم‌دانشکده‌ای خود ازدواج کرد. قمر آریان در آزمون دکتری رشته‌ی ادبیات رتبه‌ی دوم را به خود اختصاص داده بود و یکی از نخبگان این رشته به شمار می‌آید. دکتر زرین‌کوب و همسرش سال‌های زیادی را در کشورهای مختلف عربی و اروپایی سپری کردند. برخی از ارزشمندترین آثار دکتر زرین‌کوب حاصل تحقیقات و پژوهش‌های او در کشورهای مختلف است. عبدالحسین زرین‌کوب پس از سال‌ها تحقیقات و پژوهش به ویژه در عرصه ی ادبیات عرفانی سرانجام در 24 شهریور سال 1378 بر اثر بیماری قلب از دنیا رفت.

استاد ایرج افشار همکار دکتر زرین‌کوب، درباره‌ی ایشان گفته‌اند: "زرین‌کوب دارای شوقی وافر به آموختن و دریافتن، همتی بی‌وقفه به پژوهش و نمایاندن، قلمی توانا و نکته‌پرداز در نوشتن و بازنمودن، طبعی شیوا و گزیده‌گو در سخن سرایی، بصیرتی گسترده در دست‌یابی به منابع و مآخذ، بالاخره زبانی مسلط و قدرتی کم مانند در تلفیق و آمیختن منطقی مطالب و عرضه کردن آن‌ها به طور وسیع به قصد بهره‌بری عموم بود."

اندیشه و آثار دکتر عبدالحسین زرین‌کوب
دکتر زرین‌کوب را می‌توان یکی از مهم‌ترین مورخان ادب و فرهنگ ایرانی و اسلامی دانست. او تلاش‌های زیادی برای احیا و بارآفرینی هویت ملی ایران انجام داده است. دکتر زرین‌کوب فرهنگ ایرانی را مهم‌ترین عنصر هویت ملی ایران قلمداد کرده است و انسانیت، عدالت و محبت را بخشی از فرهنگ ایرانی می‌داند. تلاش‌های بی‌وقفه‌ی او را می‌توان در پژوهش‌ها و نوشته‌هایمختلف او مشاهده کرد. او در زمینه‌های تاریخ ایران و اسلام، نقد ادبی، تصوف و عرفان آثار متعددی را در قالب کتاب، مقاله و ترجمه از خود به جا گذاشته است.

قلم روان و ساده‌ی دکتر زرین‌کوب یکی از مهم‌ترین ویژگی‌ نوشته‌های او به شمار می‌آیدی. دکتر زرین‌کوب در شرح و تفسیر تاریخ میانه رو بود و تنها از ویژگی‌های مثبت و منفی تاریخ صحبت کرده است. بخشی از آثار تاریخی او به بزرگان ادبی ایران اختصاص دارد. دکتر زرین‌کوب بخش قابل توجهی از عمر خود را صرف مطالعه‌ و تفکر در آثار بزرگان فرهنگ ایران نظیر نظامی گنجوی، سعدی، حافط، شاهنامه‌ی فردوسی و مولانا کرده است. او مهم‌ترین محقق و مورخ مولاناشناسی به شمار می‌آید. کتاب پله پله تا ملاقات خدا به قلم دکتر زرین‌کوب، یکی از بهترین آثار منتشر شده در زمینه مولاناپژوهی است. او در این کتاب با زبانی شیوا و ساده زندگی و مراحل سلوک معنوی مولانا را شرح داده ‌است. او معتقد است مولانا بسیار ارزشمندتر از آن است که بخواهیم تنها او را شاعر و هنرمند بدانیم. جریان‌های فکری زرین‌کوب دررشته‌ی مولاناپژوهی، عرفان و تصوف در میان اندیشمندان این حوزه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.

از مهم‌ترین نوشته‌های دکتر عبدالحسین زرین‌کوب می‌توان به کتاب «دو قرن سکوت» در زمینه‌ی تاریخ و تاریخ‌نگاری، «از کوچه‌ی رندان» در زمینه نقد ادبی، «روزگاران» در زمینه تاریخ ایران و «سر نی» در زمینه مولانا پژوهی اشاره کرد.