کتاب راهنمای تئوری انتخاب برای استرس

«راهنمای تئوری انتخاب برای استرس» عنوان کتابی است نوشته‌ی برایان لنون که انتشارات سایه‌سخن آن را به چاپ رسانده است.

امروز، در این دنیای پرفراز و نشیب، هر بامداد که چشم می‌گشاییم، خود را بر سر دوراهی‌های زندگی می‌بینیم و تنش‌ها و استرس‌های گوناگون را تجربه می‌کنیم. این احساسات پیامی درونی است که به ما می‌گوید بر سر دوراهی‌ها توان انتخاب داریم، اما مرددیم که آیا منابع و آگاهی لازم برای انتخاب مؤثر در اختیارمان است یا نه.

روان‌شناسی تئوری انتخاب که پایه‌گذار آن ویلیام گسلر است، ما را با این باور آشنا می‌کند که انسان‌ها بیشتر مختارند تا مجبور و در مواجهه با احساسات و هیجانات، بینشی نو به ما می‌دهد. با پیروی از این رویکرد دیگر خود را محکوم به پیروی از احساسات نمی‌دانیم و با تمرکز هشیارانه و متفکرانه بر اعمالمان، از اسارت و پیروی ناآگاهانه از هیجانات و از جمله استرس، آزاد می‌شویم.

این کتاب با زبانی ساده و با مبنای علمی و تجربه‌ی زیسته‌ی نویسنده، که خود از شاگردان ویلیام گلسر است، گام نهادن در این مسیر را برایمان آسان‌تر می‌کند.

استرس در همه جا رخ می‌دهد و یک همه‌گیری در دوران ماست. استرس چنان گسترش یافته است که اگر مردم نگرانِ چیزی نباشند، همین امر موجب نگرانی‌شان می‌شود. یکی از نکات خوب درباره‌‌ی استرس نیز همین است که احساس می‌کنیم بخشی از یک جنبش جهانی هستیم؛ البته جنبشی که نمی‌خواهیم به آن تعلق داشته باشیم.

به‌رغم این شبه‌همه‌گیری، استرس بیماریِ نادری هم نیست که جمع کثیری از انسان‌ها را رنجور کرده باشد. در حقیقت، استرس نه کمیاب است و نه بیماری دانسته می‌شود، بلکه یک حالت روان‌شناختیِ بسیار ناخوشایند است که همه‌ی انسان‌ها گاهی در زندگی تجربه‌اش می‌کنند. داشتن استرس به این معنا نیست که شما دیوانه یا بد هستید. استرس یک تجربه‌ی طبیعی و عادی انسانی است، اما ممکن است زندگی و شادمانی شما را به‌طور جدی به هم بریزد.

در بدنتان تنشی پایدار حس می‌کنید و پروانه‌ها یک روزِ تمام درون شکمتان رژه می‌روند. درواقع شبیه کشیدن پوست صورت است که تمام بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. گویا کسی بخشی از پوست‌تان را برمی‌دارد تا نقطه‌ای دیگر از بدنتان را بپوشاند. تنش سطحی ادامه دارد و تا شب هم بهتر نمی‌شود. چشم‌ها خسته از بی‌خوابی و مغز مملو از امواجِ سرگردان است. سپس در حالی چشم به چالش‌های روز جدید می‌گشایید که بی‌انرژی و بی‌رمق هستید. تعجبی ندارد که استرس به چنین احساساتی تشبیه می‌شود، زیرا این تشبیه‌ها فقط برای توصیف استرس نیست، بلکه داستان زندگی شماست که اصلاً هم حکایت خنده‌داری نیست.

در حقیقت جنبه‌ی مثبت استرس که با افسردگی و خشم نیز مشترک است، این است که شما ارزش‌های قدرتمندی دارید. استرس نشانه‌ی آن است که ارزش‌های شما، اعم از شیء، شخص یا موضوعی مهم در وضعیت دلخواهتان قرار ندارند. اگر هیچ‌کس یا هیچ‌چیز برایتان اهمیت نداشت، هرگز استرس را تجربه نمی‌کردید. لعنت کردن را متوقف کنید، همه‌چیز خوب می‌شود! راهی برای فراموش کردن بدبختی‌هایتان پیدا کنیم، همه‌چیز عالی می‌شود!

همه‌ی ما دوره‌های کوتاه استرس را تجربه می‌کنیم، مانند زمانی که به یک قرار ملاقات مهم دیر می‌رسیم یا حتی وقتی که برای ابراز عشق به کسی آماده می‌شویم. شعله‌های هیجانی استرس به محض اینکه لحظات تنش‌زا از بین می‌روند، رو به خاموشی می‌گذارند. استرس‌های کوتاه‌مدت را معمولاً می‌توان تحمل کرد.

درهرحال، برای بعضی افراد استرس یکی از ویژگی‌های بارز زندگی‌شان است و به نظر می‌رسد هر روز برایشان مملو از استرس باشد. این امر اگر زندگی عادی را غیرممکن نکند، بی‌نهایت دشوار می‌کند. زندگی در کنار چنین افرادی نیز ممکن است سخت باشد. همان‌قدر که هیجانات منفی روابط را به خطر می‌اندازند، استرس مشوقِ دمدمی‌مزاجی و خشم سریع می‌شود. ازاین‌رو وقتی بیشترین نیاز را به دوستانمان داریم، آن‌ها از ما دور می‌شوند.

استرس شبیه یک پیله‌ی سخت به‌تدریج دور زندگی فرد می‌پیچد و او را در چنگال خود نگه می‌دارد، حرکتش را محدود می‌کند و هیچ راه فراری برایش باقی نمی‌گذارد. اگر مدام استرس دارید، برایتان خوب نیست و زمانش رسیده که برای کنترل آن اقدامی مؤثر انجام دهید و برنامه‌ای برای خروج از این پیله‌ی سخت طراحی کنید.

در یکی از صحنه‌های فیلم مرد سوم یک نجیب‌زاده در لباس نظامی، غم‌زده و خیس در خیابانی قدم می‌زند. نزدیک تیر چراغ برق می‌ایستد، به اطراف نگاه می‌کند، سپس با گرفتن دست‌ها در اطراف دهانش حفاظی درست می‌کند تا سیگاری روشن کند. صدایی تسلی‌بخش از عمقِ فضای فیلم به بیننده القا می‌کند که با وجود سیگار هرگز تنها نیستیم. این فیلم مربوط به سال ۱۹۵۹ بود و موضوع این تبلیغ تلویزیونی به دهه‌ی ۶۰ هم نرسید و دیگر ادامه پیدا نکرد، زیرا هیچ‌کس تنهاماندن در خیابانی غم‌زده و تاریک را نمی‌خواست، حتی با وجود سیگاری جادویی و صدایی از ماورا. این موضوع به‌ویژه بیانگر این است که هیچ‌کس نمی‌خواهد به اندازه‌ی آن مردِ محصور در لباس نظامی تنها باشد.

اکثر قریب به اتفاق انسان‌ها خواهان نوعی ارتباط هستند. ارتباطات به دلایل مختلف نقش مهمی در زندگی ما دارد. اگر به نوار منشی تلفنی خود رجوع کنید، همه‌ی تماس‌های هفته‌ی قبل را می‌بینید که حکایت از طیفی از روابط انسانی دارند؛ از دوستان صمیمی تا بازاریاب‌های لوس، تماس‌‌های بدون نام (ناشناس) که همگی اَشکالی از ارتباط دانسته می‌شوند. تماس‌ها و ارتباط‌های شما با دیگران در زندگی واقعی نیز احتمالاً به همین گستردگی است.

برای دسته‌بندی روابط روش‌های مختلفی وجود دارد و یکی از آن‌ها که با موضوع بحث ما نیز سازگار است، دسته‌بندی براساس شدت و میزان دوستی و صمیمیت است: دوستان صمیمی، دوستان، آشنایان، افراد ناشناس، بدخواهان ، دشمنان.

عموماً ما با دوستان و نیز کسانی که با خشنودی از آن‌ها دوری می‌کنیم یا نادیده‌شان می‌گیریم، مشکل عمده‌ای نداریم. مشکل زمانی است که انتخاب افراد در اختیار خودمان نباشد یا با کسانی که به‌راحتی نمی‌توانیم از آن‌ها دوری کنیم، در ارتباط باشیم. برخی از مصداق‌های این موارد خانواده، همکاران و همسایگان هستند. ما در این جمع به دنیا آمده‌ایم یا به دلایلی همچون شغل یا نزدیکی مکانی به آن‌ها گره خورده‌ایم.

گلسر برای کمک به ما در این زمینه یک قاعده‌ی کلی دارد. او توصیه می‌کند که از به کار بردن کنترل بیرونی خودداری کنیم. در حقیقت رفتار ما با دوستانمان نمونه‌ی خوبی از به‌کارگیری تئوری انتخاب، به جای استفاده از کنترل بیرونی است. گلسر می‌نویسد: ما با دوستانی که رابطه‌ی درازمدتِ بسیار خوبی داریم، هرگز از کنترل بیرونی استفاده نمی‌کنیم. در جای دیگر توضیح می‌دهد: دوستی‌های درازمدت یگانه رابطه‌های بشری‌اند که انسان، ناخودآگاه، از آغاز، تئوری انتخاب را در آن‌ها به کار می‌گیرد.

به‌طور‌کلی ما برای کنترل کسانی که به‌راستی آن‌ها را دوستان خود می‌دانیم، تلاش نمی‌کنیم، اما گاهی اشتباه می‌کنیم و در تعامل با نزدیکانمان و کسانی که می‌خواهیم نزدیکشان بمانیم، از کنترل بیرونی استفاده می‌کنیم.