کتاب هنر و انقلاب

جان برجر

جان برجر در پنجم نوامبر ۱۹۲۶ در لندن متولد شد. پس از اتمام تحصیل به نقاشی و آموزش آن پرداخت و شروع به نوشتن نقد هنری در نیو استیتسمن کرد. برجر که به خاطر نگاه مارکسیستیِ انسان‌دوستانه و زاویه‌ی دید ویژه‌ای که به هنر معاصر دارد مشهور است، در سال ۱۹۷۲، برای رمان G جایزه‌ی بوکر را دریافت کرد؛ اما برخلاف انتظار، در سخنرانی خود حین دریافت جایزه، از بهره‌کشی استعمارگرانه‌ی شرکت بوکر مک‌کانل در حوزه‌ی کارائیب صحبت کرد و همان‌جا نیمی از جایزه‌ی خود را به گروه مبارز و سوسیالیستیِ Black Panthers اهدا کرد و نیمی دیگر را به چاپ کتاب بعدی خود درباره‌ی کارگران مهاجر به اروپا اختصاص داد. برجر پس از این اتفاق، به روستایی کوچک در اوت‌سوو‌آی فرانسه نقل‌مکان کرد و تا پایان عمر را در تبعیدی خودخواسته از کشورش بریتانیا گذراند.

برجر را شاید بتوان یکی از مهم‌ترین منتقدان هنری، نویسندگان و روشنفکران قرن حاضر دانست. منحصربه‌فرد بودنِ دیدگاه انتقادی او از آشنایی دیرینه‌اش با عکاسی، نقاشی و سایر اشکال هنر سرچشمه می‌گیرد؛ اما این دیدگاه انتقادی تنها منحصر به هنر نیست، مسائلی همچون استثمار، جهانی‌سازی، مهاجرت و تبعیض‌های جنسی و نژادی را هم در بر می‌گیرد که این روزها بیش از پیش به موضوع روز تبدیل شده‌اند.

سه‌گانه‌ی «از زحمت دیگران» را شاید بتوان مهم‌ترین مخلوقِ برجر دانست. سه‌گانه‌ای که زندگی دهقانان اروپایی و کار دهقانی را در قرن بیستم روایت می‌کند. برجر با درون‌مایه‌ی این آثار در تلاش است نشان دهد که چطور دهقان اساساً طبقه‌ای جدا از تمامی تجربیات بشری است؛ حتی بین کارگران در نظام مادی جهان و دهقان هم شباهتی وجود ندارد.

کاملاً مشهود است که برجر قبل از شروع به نوشتن این سه‌گانه، طرحی برای آینده‌ی ادبی خود تعریف کرده است. او آگاهانه خود را در نقش قصه‌گویی قرار می‌دهد که قرار است صدای دهقان، صدای مهاجر، صدای کارگر و صدای تمام رنج‌کشیدگان تاریخ باشد. این طرح و برنامه‌ی ازپیش‌تعیین‌شده به اهدافی سیاسی و عقیدتی اشاره دارند، که در ابتدای این سه‌گانه، یعنی زمینِ خوکی آمده است. برجر در مصاحبه‌ای درباره‌ی این سه‌گانه می‌گوید، می‌توانم تصور کنم که خوانندگانِ آینده این داستان‌ها را نه فقط از جنبه‌ی نگاهی به گذشته، بلکه به عنوان شیوه‌ای از زندگی بخوانند. با توجه به این نقل‌قول، هدف برجر از نوشتن این سه‌گانه می‌تواند پندآمیز و تعلیمی باشد. داستان‌های او با به تصویر کشیدن جنبه‌های مختلف جامعه‌ی دهقانی، می‌تواند یک نمونه باشد، یک جایگزین برای شیوه‌ی زندگی پذیرفته‌شده در جامعه‌ی مصرف‌کننده‌ی معاصر.

بااین‌حال، گرچه داستان‌های این مجموعه حاوی عناصر اخلاقی است، اما برجر به‌عنوان یک قصه‌گو -همان‌طور که همیشه خودش را معرفی می‌کرد- تلاشی برای تحمیل این اخلاقیات به خواننده‌اش نمی‌کند. روایت‌هایش آن حس الزام را برای انتخاب این سبک زندگی در خواننده ایجاد نمی‌کند. با وجود این، طلسم داستان‌گویی برجر شاید این تمایل را در بسیاری برانگیزد. صرف‌نظر از جنبه‌ی تعلیمی این سه‌گانه، برجر در این داستان‌ها تلاش می‌کند به تجربه‌ی دهقان‌ها معنا ببخشد، تجربه‌ای که با مکان‌ها، زمان گذشته، حال و آینده‌ی احتمالی جامعه‌ی دهقانی در ارتباط است.