کتاب روبات ها

کارل چاپک

کارل چاپک، نویسنده نامدار چک به سال ۱۸۹۰ به دنیا آمد. در پراگ، برلین و پاریس تحصیل کرد و رشته‌ی فلسفه را به پایان رسانید. او از ۳۹ سالگی به یاری برادرش، یوزف به روزنامه‌نگاری و نمایشنامه‌نویسی پرداخت، سپس راه خویش را پیش گرفت و این همزمان با آغاز نخستین جنگ جهانی است که دولت‌های اروپایی به پا کردند. مرگ زودرس به چاپک مجال نداد تا اشغال میهنش به دست نازی‌ها و جنگ دوم جهانی را به چشم ببیند.

درست در فاصله همین دو جنگ جهانی بود که حکایت‌ها، روایت‌ها، نمایشنامه‌ها، سفرنامه‌ها، افسانه‌ها و داستان‌های کوتاه کارل چایک در چک و ترجمه‌های آن‌ها به زبان‌های زنده دنیا، روشنفکران جهان را با هول و دلهره‌ای آشنا ساخت که نویسنده برگزیده چک، پیشاپیش از ستم و استبداد و تجاوز فاشیسم احساس کرده بود. از این رو، چایک همواره بر دو بت بزرگ زمان: «ماشین» و «دولت» می‌تاخت. او به‌درستی دریافته بود که قدرت شوم دولت‌های زورمند، زاده‌ی ماشین است، منتها چاپک هم به‌مانند غالب تحصیل‌کردگان غربی، گناه «رژیم» را به گردن «ماشین» می‌انداخت، چیزی که نباید از ارج انسان‌دوستی و همدردی ژرف او با مردمان ساده بکاهد. همچنانکه نباید رسواگری بت زرین عصر، سرمایه و ثروت را در آثار چاپک نادیده گرفت.

در جهان چاپک آدم‌های فرودست به همان اندازه‌ی زورمندان و زراندوزان حق سخن دارند، در جهان او انسان هرگز یک دست نیست، آدم جانی می‌تواند به اندازه‌ی آدم پرهیزگار گیرایی داشته باشد، و بر عکس. چه‌بسا در گیرودار ماجرایی دل‌گیر و اندوهبار، شوخ‌طبعی چاپک گل می‌کند و با گوشه و کنایه‌ای زیرکانه تنش خواننده را می‌زداید. راز و رمز همواره در میانه‌ی زندگی روزانه‌ی مردم عادی، از شهری و روستایی، جستن می‌نماید. روایت‌هایش از معما و دلشوره‌ی داستان‌های پلیسی خالی نیست. تحلیل‌های روانی و بیان بینش این و آن به‌راستی گاه چنان ابعاد وسیعی پیدا می‌کند که از گنجایش داستان کوتاه بعید می‌نماید. در سرشت این داستان‌ها، بزرگواری و هنر، خرده‌گیری و طنز، هشیاری و شفقت چنان به هم آغشته است که گاه خواننده سردرگم می‌ماند میان قاضی و محکوم، قاتل و استاد دانشگاه، کلاهبردار و کارآگاه، کدامی‌ک را بیشتر دوست بدارد؟

اگر چاپک پس از جنگ جهانی اول در کشور خود و سراسر اروپا شهرت یافت، پس از جنگ جهانی دوم بود که در ایران، به همت حسن قائمیان و با ترجمه کارخانه‌ی مطلق‌سازی شناخته شد که البته در پیِ آن، آثار دیگری نیز از این نویسنده ترجمه و منتشر شد.