کتاب درآمدی بر فلسفه ی فضای مجازی مطالعات فرهنگی

بدون تردید پیدایش فضای مجازی در عصر حاضر اگر از انقلاب صنعتی در قرن هجده میلادی اهمیت بیشتری نداشته باشد کمتر از آن حائز اهمیت نیست. فضای مجازی در همین ابتدای راه عمده جنبه های حیات فردی و اجتماعی انسانها در اقصی نقاط جهان را تغییر داده و نظم تازه ای بر جهان حاکم کرده است که با نظم قبلی تفاوتهای قابل توجهی دارد هر چند این نظم جدید تهدیداتی نیز برای بشریت در پی داشته و خواهد داشت اما مطمئناً فرصت های آن از تهدیدهای آن بیشتر است. به تعبیر دیگر فضای مجازی برای کشورهایی که از گشودگی و آمادگی بیشتری در دو جنبه سخت افزاری و نرم افزاری برخوردارند عمدتاً چه بالقوه و چه بالفعل فرصت محسوب میشود و برای کشورهایی که از گشودگی و آمادگی کافی در این دو زمینه برخوردار نیستند عمدتاً تهدید به شمار می رود. برخی اندیشمندان از ظهور فضای مجازی به جلوه ای تازه از تمدن مدرن غرب یا ظهور تمدنی تازه در اتمسفر مدرنیته تعبیر کرده اند که با مطالعات تمدن شناسانه ناسازگار نیست. شاید بتوان گفت در تمدن یا تمدنهای جدیدی که در آینده در جهان عینیت پیدا می کنند جنبه های نرم بر جنبه های سخت غلبه دارد و بر همین اساس بخش قابل توجهی از آنها در نسبت با فضای مجازی و جهانی که این فضا خلق کرده است ظهور و بروز خواهند یافت. معنای روشن تر این سخن این است که با تحولات عظیم علمی و

یک هنجار تبدیل شده است. این امر بدان علت است که غرب نمی تواند نسبت به خلا اخلاق و آثار مخرب آن بی تفاوت باشد. رواج اخلاق در جهان سکولار فی نفسه خوب است، اما باید توجه داشت که اخلاق در جهان دین با اخلاق در جهان سکولار متفاوت است. در جهان دین نقطه کانونی در اخلاق کسب رضایت الهی و به تبع آن قرب الهی است، اما در جهان سکولار نقطه کانونی نفع و سود بیشتر است؛ یعنی در جامعه سکولار اخلاق هم در خدمت نفع و سود مادی است میگوید اخلاق را رعایت می کنم تا سود بیشتری از کسب و کار خودم یا رضایت بیشتری از زندگی خودم داشته باشم. بنابراین، اخلاق سکولار اساساً دغدغه رشد و تعالی ندارد و به همین دلیل، این نوع اخلاق و افعال اخلاقی به سمت بالا صعود نمیکند و به سرمایه ابدی انسان تبدیل نمی شود. از طرف دیگر اخلاق وقتی سودگرا شد دیگر ثبات و واقعیت ندارد و حسن و قبح ذاتی ای که از آن صحبت میکنیم در مورد آن بی معنا می شود. اخلاق سودگرا یک اخلاق نسبی است. مثلاً ممکن است یک اصل اخلاقی در جایی که به نفع فرد باشد ارزش و در جایی که به نفع فرد نباشد به ضدارزش بدل گردد. این رویکرد برای اخلاق و برای جامعه انسانی خسارت محض است.

مکاتب اخلاقی

پرسشهای فلسفی پیرامون اخلاق قدمتی به اندازه تاریخچه تفکر بشری دارند. پاسخ هایی که متفکران به پرسش بنیادین فلسفه اخلاق داده اند مکاتب اخلاقی متعددی را شکل داده است شیعیان معتقدند که افعال انسان حسن و قبح ذاتی دارد معتزله همچنین اعتقادی دارند برخی دیگر از مسلمانان (اشاعره) معتقدند افعال حسن و قبح ذاتی ندارند، بلکه هر چه خداوند بکند یا بدان دستور بدهد اخلاقی است.

پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ديقاته

دفتر مطالعات و برنامه ریزی رسانه های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

بدون تردید پیدایش فضای مجازی در عصر حاضر اگر از انقلاب صنعتی در قرن هجده میلادی اهمیت بیشتری نداشته باشد، کم تر از آن حائز اهمیت نیست فضای مجازی در همین ابتدای راه عمده جنبه های حیات فردی و اجتماعی انسان ها در اقصی نقاط جهان را تغییر داده و نظم تازه ای بر جهان حاکم کرده است. که با نظم قبلی تفاوتهای قابل توجهی دارد. هر چند این نظم جدید تهدیداتی نیز برای بشریت در پی داشته و خواهد داشت اما مطمئناً فرصتهای آن از تهدیدهای آن بیشتر است. فضای مجازی هنوز در ابتدای راه خود قرار دارد و از طریق ارتباط زنجیره ای با دستاوردهای جدید فناوریهای مختلف به ویژه فناوری هوش مصنوعی در شرایط یک جهش دوباره قرار گرفته و البته این جهش ها در فواصل زمانی دیگر ادامه خواهد یافت. در این میان در کشور ما شیوه مواجهه با فضای مجازی هنوز در ساحت نظر و به تبع آن در ساحت عمل، از عقلانیت کافی برخوردار نیست.