کتاب در سایه خشونت

مسئله اصلی توسعه عبور از جامعه شکننده به جامعه بالغ

احمد میدری

در باب توسعه نظریات بسیار متنوعی ارائه شده است. پس از جنگ جهانی دوم تاکنون اندیشمندان علوم انسانی از زوایای مختلف به تحلیل و توصیه در این باب دست زده اند. یکی از این اندیشمندان داگلاس نورث برنده نوبل اقتصاد در سال ۱۹۹۳ است. او که ۹۵ سال عمر کرد و تا آخرین سال حیات خود قلم میزد نظریه ای در مورد توسعه دارد که به تصریح خود و برخی از صاحب نظران نظریه ای کاملاً متفاوت در باب مسئله توسعه و سیاست در کشورهای در حال توسعه است و میتواند درک و تلاش ما را برای دست یافتن به آنچه توسعه می نامیم تغییر دهد. نورث و همکارانش نزدیک به دو دهه نظریه تازه ای در این مورد بسط دادند که کتاب در سایه خشونت» یکی از خروجی های مهم این نظریه محسوب میشود. این کتاب نه تنها درک ما را از توسعه به چالش می کشد بلکه سیاست ورزی کاملا متفاوتی پیش روی همه قرار می دهد. این کتاب ادامه کاری است که نزدیک به دو دهه توسط این پژوهشگران انجام شده است و ده سال پیش از انتشار این کتاب مقاله دیگری از همین نویسندگان به فارسی برگردانده شد. 

این موفقیت به رهبری سیاسی اجازه داد تا بر کسب رانتهای سیاسی متمرکز شود. تنظیم میزان استفاده از زور و توزیع رانتهایی که در این دوره پدید آمد ویژگیهایی داشت که در دوره بعدی نیز ادامه یافت ولی فقدان هر گونه راهبردی برای ایجاد رانتهای مولد چالشی چشمگیر برای نظام است؛ چالش دیگر اختلالی دوره ای است که در این سیستم از مدیریت سیاسی مستتر است و در قسمت بعد آن را به بحث می گذاریم. دوره مشتری مداری نظامی ثابت کرد که قوه قهریه نمیتواند برای ماندن در قدرت مورد استفاده قرار گیرد. ائتلاف مسلط نیاز داشت تا بخش مهمی از سازمان دهندگان سیاسی غیر نظامی را در اختیار بگیرد اما تمام افراد جاه طلب را نیز نمی توانست جذب کند. به صورتى متناقض نما تجربه عملی حکومت مشتری مدار نظامی موجب استقرار این هنجار شد که مهار خشونت در بنگلادش میبایست بر نظامی رقابتی از تخصیص رانت استوار شود که اجازه دهد مهمترین متخصصان سازمان دهی سیاسی و خشونت با کمترین هزینه در ائتلاف حاکم گرد هم آیند با این حال پیوندهای ضمنی رهبر سیاسی با ارتش بدان معنا بود که این فرایند چانه زنی و به روز رسانی ائتلاف مسلط باید برای همیشه تحت رهبری یک فرد واحد قرار گیرد. سایر احزاب در بهترین حالت می توانستند انتظار داشته باشند که مهمترین سازمان دهندگانشان حق السکوت دریافت کنند اما سرانجام احزاب سیاسی اصلی متحد شدند تا به طرد مناسباتی بپردازند که آنها را از دسترسی به تصمیم گیری در مورد تخصیص مهمترین رانت ها محروم می ساخت. ارشاد در ۱۹۹۰ هنگامی که ارتش با استنکاف از شلیک به سوی هزاران تظاهر کننده از پشتیبانی وی سر باز زد در قیامی مردمی سرنگون شد. با این حال به رغم بازگشت به دمکراسی بسیاری از ویژگیهای نظام سیاسی که در دوره نظامیان استقرار یافته بود،