مهدی آذریزدی نامدارترین نویسنده تاریخ و ادبیات کودک و نوجوان ایران
مهدی آذریزدی (زاده ۲۷ اسفند ۱۳۰۰ در یزد – ۱۸ تیر ۱۳۸۸) نویسنده کودک و نوجوان اهل محله خرمشاه یزد در ایران بود. او هرگز ازدواج نکرد و هیچ‌گاه به کار دولتی مشغول نشد. درواقع، تنها لذت زندگی‌اش، کتاب‌خواندن بود. او اولین نویسنده‌ای است که در ایران به فکر نوشتن داستان برای کودکان و نوجوانان افتاد. به همین دلیل است که عنوان «پدر ادبیات کودک و نوجوان ایران» را به او داده‌اند. همچنین به خاطر آثار ارزشمند او در حوزه کتاب کودک، روز درگذشت او به نام روز ملی ادبیات کودک و نوجوان نام‌گذاری شده است.
معروف‌ترین اثر او مجموعه «قصههای خوب برای بچههای خوب» نام دارد. او جایزه یونسکو و نیز جایزه سلطنتی کتاب سال را پیش از انقلاب ۱۳۵۷ دریافت کرده بود و سه کتاب او توسط شورای کتاب کودک به‌عنوان کتاب برگزیده سال انتخاب شد.
زندگی‌نامه
آذریزدی در سال ۱۳۰۰ در محله خرمشاه در یزد در خانواده‌ای تازه‌مسلمان با اجدادی زرتشتی زاده شد. او از هشت‌سالگی همراه پدرش در زمین رعیتی کارکرد. در بیست‌سالگی از کار بنایی به کار در کارگاه جوراب‌بافی یزد کشیده شد. پس‌ازآنکه صاحب کارگاه جوراب‌بافی تصمیم به تأسیس دومین کتاب‌فروشی شهر یزد گرفت، او را از میان شاگردان کارگاه به کتاب‌فروشی منتقل کرد. کار در کتاب‌فروشی زمینه آشنایی او با اهالی شعر و ادب را فراهم کرد، و پس از مدتی به تهران نقل‌مکان کرد و با معرفی همشهری خود حسین مکی در چاپخانه حاج محمدعلی علمی واقع در خیابان ناصرخسرو مشغول به کار شد.
در سال ۱۳۳۵ و در سن ۳۵ سالگی، پس‌ازآنکه قصه‌ای از انوار سهیلی در چاپخانه توجهش را به خود جلب کرد، به فکر ساده‌نویسی قصه آن‌طور که مناسب کودکان باشد افتاد. این ایده، زمینه‌ساز خلق جلد اول کتاب قصههای خوب برای بچههای خوب شد
او ازدواج نکرد و هیچ‌گاه به کار دولتی هم مشغول نشد. آذریزدی مدتی در چاپخانه علمی، کتاب‌فروشی‌های «خاور»، «ابن‌سینا»، «امیركبیر»، «بنگاه ترجمه و نشر كتاب»، روزنامه «آشفته» و روزنامه «اطلاعات» کارکرد. او افزون بر نویسندگی به امور غلط‌گیری و فهرست اَعلام‌نویسی تا سال‌های آخر زندگی‌اش ادامه داد. او مدتی پیش از مرگش گفته بود که نوشته‌های دیگری هم دارد که به دلیل عدم صدور مجوز انتشار هنوز منتشرشان نکرده است.
حرفه
آذریزدی در سال ۱۳۳۵ با توجه به زمینه مطالعات وسیع قبلی‌اش شروع به نوشتن داستان‌های گوناگون برای کودکان کرد. او در این راه پنج کتاب در مجموعه قصههای خوب برای بچههای خوب و پنج کتاب کوچک‌تر در مجموعه «قصههای تازه از کتاب‌های کهن» انتشار داد. تاکنون بیست‌وسه عنوان کتاب از او منتشرشده است.
آثار برجای‌مانده از آذریزدی
مجموعه قصههای خوب برای بچههای خوب، تا به امروز به زبان‌های اسپانیایی، ارمنی، چینی و روسی ترجمه‌شده است و دوره هشت‌جلدی این کتاب تابه‌حال بیش از ۶۴ بار تجدید چاپ‌شده است. این کتاب‌ها بازنویسی کلیله‌ودمنه، مرزباننامه، سندباد نامه و قابوس‌نامه، گلستان، مثنوی و آثار عطار است. همچنین از این مجموعه انیمیشنی ۲۶ قسمتی نام «قصههای خوب، برای بچههای خوب» به تهیه‌کنندگی مرکز پویانمایی صبا تولیدشده است که در اقدامی جالب قصهها توسط خود او برای کودکان روایت می‌شود. کتاب «قصههای خوب برای بچههای خوب» محبوبیت و مقبولیت مثال‌زدنی دارد، چنانچه پس از گذشت سالیان متمادی در میان علاقه‌مندان و دوستداران کتاب همچنان موردقبول است. گواه این ادعا هم حضور متوالی این کتاب در میان پرفروش‌ترین آثار بازار کتاب در طول سال‌های گذشته است.
«قصههای خوب برای بچههای خوب و قصههای تازه از کتاب‌های کهن» آثار منثور این نویسنده هستند. البته این نویسنده یزدی در کتابی با عنوان «قند و عسل» شعر سروده و در کتاب «گربه ناقلا و گربه تنبل»، داستان‌سرایی کرده و با همین آثار در قلب و ذهن کودکان دیروز و امروز ماندگار شده است. «بچه خوب، مثنوی و مجموعه قصههای ساده» نیز ازجمله آثار آذریزدی به شمار می‌روند.
در این رابطه بخوانید: قصه های خوب برای بچه های خوب اثر مهدی آذریزدی
سبک داستان‌نویسی
مهدی آذریزدی با سبک ویژه خود در نویسندگی توانست، آثاری ماندگار خلق کند. همگان به این موضوع واقف هستند که سبک به‌عنوان یکی از عناصر داستان از دیگر عناصر داستانی تأثیر می‌پذیرد و بر آن تأثیر می‌گذارد. سادگی، پرهیز از خودنمایی و تسلط بر جوهر نویسندگی از مهم‌ترین ویژگی‌های سبکی به شمار می‌رود. زمینه‌های اخلاقی و تربیتی بیشترین رویکرد و درونمایه آثار آذریزدی را شکل می‌دهند. آذریزدی با بازنویسی‌های خود از قصههای عرفانی تصویری متفاوت به وجود آورده و توانست آفرینش تازه‌ای را در این زمینه رقم بزند.
جوایز و نشان‌ها
مهدی آذریزدی در سال ۱۳۴۳ به سبب نگارش کتاب «قصههای خوب برای بچههای خوب» از سوی «سازمان جهانی یونسکو» به دریافت جایزه نائل آمد. کتاب‌های وی از طرف «شورای کتاب کودک» نیز کتاب برگزیده سال شده‌اند. او در سال ۱۳۷۹ به سبب نگاشتن داستان‌های قرآنی و دینی، «خادم قرآن» شناخته شد. همچنین چندین دفعه از سوی «حوزه هنری استان یزد» «انجمن آثار و مفاخر فرهنگی»، «بنیاد ریحانة الرسول (س)» و… برای وی مراسم بزرگداشت برگزارشده است. پس از مرگ او در شهر یزد به همت حوزه هنری استان یزد و با همکاری اداره پست آن شهر تمبر یادبودی با شمارگان ۱۶۰۰ چاپ شد.
به خاطر آثار ارزشمند او در حوزه کتاب کودک، روز درگذشت او به نام روز ملی ادبیات کودک و نوجوان نام‌گذاری شده است.
کوچه‌ای بنام او
در تاریخ ۲۲ تیرماه ۱۴۰۰ شورای شهر تهران با نام‌گذاری خیابان فرعی از خیابان‌های شرق خیابان حجاب (مقابل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان) به نام مهدی آذریزدی موافقت کرد که با مخالفت فرمانداری شهر تهران روبه‌رو شد. در برخورد با این مخالفت انجمن نویسندگان کودک و نوجوان با نوشتن بیانیه‌ای اعتراض خود را اعلام کرد. در بخشی از متن بیانیه چنین آمده است:
«انجمن نویسندگان کودک و نوجوان، نه‌فقط نظر سلیقه‌ای هیئت تطبیق فرمانداری تهران را غیرقابل‌قبول می‌داند، بلکه بر این باور است که چنین اعمال سلیقه‌های غیرفرهنگی، پاسخی درخور از مردم و به‌ویژه نسل جدید خواهد گرفت. تن دادن جامعه به این قبیل تصمیم‌های زیان‌بار، هم به شهر و مردم آسیب می‌زند و هم به هویت جمعی و منافع ملی. ازاین‌رو، انجمن نویسندگان کودک و نوجوان انتظار دارد مسئولان ذی‌ربط، هرچه زودتر ضمن اعلام بطلان نظر اعلام‌شده‌ی هیئت تطبیق فرمانداری تهران در این زمینه، به‌طورجدی به اعضای این هیئت یادآوری کنند که لازم است از تصمیم‌گیری‌های تنگ‌نظرانه، غیر کارشناسی و سلیقه‌ای بپرهیزند، تا دیگربار شاهد چنین خبرهایی نباشیم.»
پس از تغییر شورای شهر و دولت، در شهریور همان سال این تصمیم قطعی و کوچه‌هایی که بنام استادان ادبیات کودکان نام‌گذاری شده بود پلاک‌کوبی شد.
اما در آذرماه پلاک‌ها کنده شد و نام‌های قبلی کوچه‌ها بازگردانده شد. انجمن نویسندگان کودک دراین‌باره بیانیه‌ای دیگر صادر کرد که در آن نوشت:
«گمان نمیکردیم نیاز به یادآوری باشد، چون بر این باوریم که هم جناب‌عالی و هم اعضای شورای شهر و دیگر مسئولان توجه دارند که قدردانی از این بزرگان و نام‌گذاری خیابان‌های مذکور به نام آنان، چیزی بر قدر و جایگاه آن‌ها نمیافزاید، بلکه شهر را زینت میبخشد.»
سرانجام مهدی آذریزدی
مهدی آذریزدی از نگاه بسیاری، پدر ادبیات کودک و نوجوان ایران شناخته می‌شود زیرا نخستین نویسنده‌ای است که به فکر نوشتن کتاب برای کودکان افتاد و به همین دلیل هم روز درگذشت این نویسنده به نام روز ملی ادبیات کودک و نوجوانان ایران نام‌گذاری شده است. او نزدیک‌ترین دوست کودکان ایرانی بود که هیچ‌چیز به‌اندازه کتاب‌خواندن و نوشتن برایش لذت‌بخش نبود. او تا پایان عمر خود که در مجردی به سر برد و تنها کتاب را فرزند عزیز خود می‌دانست که پس‌ازاین همه‌سال برایش نام نیکی را به یادگار گذاشته است. آذریزدی در ۱۳۸۸ خورشیدی پس از مدتی دست‌وپنجه نرم کردن با بیماری در ۸۸ سالگی چشم از جهان فروبست.
آثار ارزشمند مهدی آذریزدی
- اصل موضوع. تهران: اشرفی, ۱۳۴۵. (قصههای تازه از کتاب‌های کهن ۱۰)
- ب‍اف‍ن‍ده دان‍ن‍ده قصه از «ج‍ام‍ع الحکایات دهستانی». تهران: اشرفی، ۱۳۵۰. (قصههای تازه از کتاب‌های کهن ۹)
- بچه آدم: قصه ساده و ک‍وت‍اه «ح‍ی‌ب‍ن‌ی‍ق‍ظان». تهران: اشرفی، ۱۳۴۵. (قصههای تازه از کتاب‌های کهن ۴)
- پنج اف‍س‍ان‍ه: درب‍اره حی‍وان‍ات- برگزیده از م‍ن‍اب‍ع ایرانی. تهران: اشرفی، ۱۳۴۵. (قصههای تازه از کتاب‌های کهن ۵)
- ح‍ق و ن‍اح‍ق: ی‍ک داستان از «سی‍است نامه» خ‍واج‍ه ن‍ظام آلم‍ل‍ک. تهران: اشرفی، ۱۳۴۵. (قصههای تازه از کتاب‌های کهن ۲)
- خاله گوهر. شیراز: کمیته ملی پیکار با بیسوادی, ۱۳۵۴.
- خی‍ر و ش‍ر: ی‍ک داستان از ه‍ف‍ت گ‍ن‍ب‍د «ن‍ظام‍ی گ‍ن‍ج‍وی». تهران: اشرفی، ۱۳۴۴. (قصههای تازه از کتاب‌های کهن ۱)
- ده ح‍ک‍ای‍ت: داستان برای کودکان. تهران: اشرفی، ۱۳۴۵. (قصههای تازه از کتاب‌های کهن ۳)
- شعر قند و عسل، یا، ح‍ک‍ای‍ت پ‍ش‍ه و زن‍ب‍ور عسل و گ‍او. تهران: اشرفی، ۱۳۴۵.
- فالگیر. شیراز: کمیته ملی پیکار با بیسوادی, ۱۳۵۴.
- قصهها و م‍ث‍ل‌ها: نم‍ون‍ه‌ه‍ای‍ی از م‍ث‍ل‌ه‍ای ق‍ص‍ه‌دار. تهران: اشرفی، ۱۳۴۶. (قصههای تازه از کتاب‌های کهن ۷)
- قصههای تازه از کتاب‌های کهن: مجموعه کامل ده دفت‍ر دری‍ک کتاب. تهران: اشرفی، ۱۳۶۹.
- قصههای خوب برای بچههای خوب: قصههای برگزیده از مثنوی م‍ول‍وی. تهران: امیرکبیر، ۱۳۴۳.
- قصههای خوب برای بچههای خوب: قصههای برگزیده از کلیله‌ودمنه. تهران: امیرکبیر، ۱۳۳۶.
- قصههای خوب برای بچههای خوب: قصههای برگزیده از مرزباننامه. تهران: امیرکبیر، ۱۳۳۸.
- قصههای خوب برای بچههای خوب: قصههای برگزیده از سندباد نامه وق‍اب‍وس‌ن‍ام‍ه. تهران: امیرکبیر، ۱۳۴۱.
- قصههای خوب برای بچههای خوب: قصههای برگزیده از گلستان و م‍ل‍ستان. تهران: امیرکبیر، ۱۳۵۲.
- قصههای خوب برای بچههای خوب: قصههای برگزیده از آث‍ارشی‍خ عطار. تهران: امیرکبیر، ۱۳۴۷.
- قصههای خوب برای بچههای خوب: قصههای برگزیده از قصههای قرآن. تهران: امیرکبیر، ۱۳۴۵.
- قصههای خوب برای بچههای خوب: قصههای چهارده معصوم. تهران: امیرکبیر, ۱۳۶۳.
- قصههای ساده. تهران: دادج‍و، ۱۳۶۳.
- گربه تنبل. تهران: نشر جهان دان‍ش، ۱۳۷۱.
- گربه ناقلا. تهران: اشرفی، ۱۳۵۱.
- مثنوی بچه خوب. تهران: اشرفی، ۱۳۵۱.
- م‍رد و ن‍ام‍رد: ی‍ک داستان از ه‍زار و ی‍کش‍ب. تهران: اشرفی، ۱۳۴۶. (قصههای تازه از کتاب‌های کهن ۶)
- ه‍ش‍ت ب‍ه‍ش‍ت: ه‍ش‍ت اث‍رم‍ن‍ظوم. تهران: س‍ازم‍ان‌ان‍ت‍ش‍ارات اشرفی، ۱۳۵۰. (قصههای تازه از کتاب‌های کهن ۸)
روحش شاد و یادش همیشه گرامی باد؛
امیدوارم در همه نسل‌ها، هيچ يک از کودکان و نوجوانان، از آدریزدیهای زمان خودشان، محروم نباشند؛
بخصوص نسل‌های حال و آینده.
قلم نویسندگان خوش فکر و قریحه همیشه جوشان باشد