کتاب تاریخ مختصر مرگ

در این کتاب، شرحی مختصر از موضوعی به دست می‌دهیم که عملاً با همه جنبه‌های زندگی سر و کار دارد. کشش اجتناب ناپذیر ما به سوی مرگ، چه آن را بیان کنیم چه در مقابلش سکوت کنیم، اغلب با دل‌بستگی‌مان به سایر موضوعات تفاوت دارد. این نوع دل‌بستگی، سرشار از احساساتی است که شاید از تجربه داغداری یا انتظار آن یا تصور میرایی خودمان نشاءت بگیرد. در این کتاب می‌کوشیم برخی از این حالات مندرج در شهر فرنگ تاریخ، دین و فرهنگ بسیاری از جوامع را به اختصار ثبت و ضبط کنیم.

هیچ تحولی به اندازه‌ی جهنم در ایده‌ی ابدیت اثر نگذاشته است. متألهان کاتولیک و پروتستان قرن‌ها ایده‌ی جهنم را تداوم داده بودند تا آموزه‌های مسیحیت را تقویت و به حفظ ارزش‌های اجتماعی کمک کنند. جهنم زیانکاران را تهدید می‌کرد، حال آنکه آموزه‌های برزخ بر تعلیم حالتی مبتنی بود که طی آن روح برای ملاقات غایی خود با خداوند از نظر اخلاقی بهبود می‌یابد. این وعده‌ی غایی بهشت کمک کرد تا ساختاری برای به جا آوردن نیایش و توبه شکل بگیرد و ازاین‌رو، دشوار است که به مسیحیت قرون وسطایی بیندیشی، اما تهدید مرگ را که بر زندگی پس از مرگ سایه افکنده بود در نظر نگیریم؛ گرچه آموزه‌های رسمی حکایت از فیض، عشق و بخشش داشت. با وجود آنکه یکی از پیامدهای دین‌پیرایی و مسیحیت پروتستان اعتقاد به گریز برگزیدگان خداوند از برزخ بود تا از لذایذ بهشتی پرستش خدا بهره‌مند شوند، این امر همیشه دلهره‌ی ناشی از مرگ و زندگی پس از مرگ را از میان برنمی‌داشت و بهره‌گیری پروتستان‌ها از ایده‌ی فرجام‌نهادگی خود گویای این مطلب است.

پروتستان‌های سنت کالوینی، که آن را جان کالوین معرفی کرد، به آموزه‌های فرجام‌نهادگی دوگانه وفادار ماندند که می‌گفت خداوند طی فرمانی ابدی بشریت را به نجات‌یافتگان و نفرین‌شدگان تقسیم می‌کند. هیچ‌چیز نمی‌توانست وضعیت فرد را تغییر دهد و هیچ‌کس نمی‌دانست به‌راستی به کدام گروه تعلق دارد. این امر برای مؤمنان متعهد تنشی مسئله‌ساز به دنبال داشت. راه برون‌رفت از این ناهماهنگی آموزه‌ای اصول اخلاقی پروتستان بود که ماکس وبر جامعه‌شناس تشریح کرد؛ طرحی که جنبه‌های الهیاتی و اخلاقی زندگی را در هم می‌آمیخت. از یک سو، استدلال الهیاتی افراد این بود که خداوند کسانی را که از آنِ‌ او بودند می‌آمرزید، چراکه او مسبب رونق گرفتن کار و زندگی ایشان بود. از سوی دیگر، آن‌ها به دنبال زیستن زندگی متعهدی بودند که طی آن نه وقت هدر برود و نه پول، و همین متضمن رونق زندگی آن‌ها بود. با وجود آنکه این دو مسیر فکری پایه‌ای رسمی در منطق آموزه‌های فرجام‌نهادگی نداشتند، مردم از نحوه‌ی همنشینی آن‌ها خرسند بودند. به‌رغم انتقادات بسیار، برخی چنین ایده‌هایی را مبنای ظهور کاپیتالیسم در اروپای غربی، خاصه هلند می‌دانند. در این دیدگاه فردی، تاریخ ترس از مرگ، دست‌کم تا حدودی، دربردارنده‌ی تاریخ تجارت و توسعه‌ی اجتماعی نیز بود. با آغاز قرن بیست‌ویکم و از طریق آنچه انجیل کامیابی خوانده می‌شود، تعبیر دیگری از نگرش رحمت الهی به زندگی در میان مسیحیان پنطیکاستال و فرایزدی، به‌ویژه در امریکای جنوبی، به نحو روزافزونی قوت گرفته است. این تعبیر از هرگونه اعتقاد به فرجام‌نهادگی دوگانه جداست و بیشتر در اعتقاد به پیروزی خداوند بر مرگ در رستاخیز مسیح ریشه دارد؛ همچنین با تمایل خداوند به پیروزی مؤمنانش بر دشواری‌های زندگی، از جمله فقر اقتصادی نسبی، پیوند دارد که باید پیش از زندگی آتی آنان در بهشت عاری از مشکل و به یقین کاملاً مجزا از هر دوره‌ای در برزخ حاصل شود.